Vận chuyển đường biển: Ưu điểm, quy trình & quy định cần biết

Vận chuyển đường biển là giải pháp tối ưu cho doanh nghiệp xuất nhập khẩu khi cần vận chuyển hàng hóa khối lượng lớn, cồng kềnh với chi phí tiết kiệm. Nhờ khả năng chuyên chở vượt trội và phạm vi hoạt động toàn cầu, vận chuyển đường biển giúp kết nối các thị trường quốc tế, thúc đẩy giao thương và mở rộng cơ hội kinh doanh cho mọi ngành nghề.

Vận chuyển đường biển là gì?

Vận chuyển đường biển là hình thức vận chuyển hàng hóa hoặc hành khách sử dụng các phương tiện như tàu biển, thuyền trên các tuyến đường biển nội địa và quốc tế. Đây là phương thức vận tải lâu đời, đóng vai trò quan trọng trong hệ thống giao thông toàn cầu, giúp kết nối các quốc gia, khu vực và thúc đẩy thương mại quốc tế.

Đặc điểm nổi bật của vận chuyển đường biển là khả năng chuyên chở khối lượng hàng hóa lớn, phù hợp với các mặt hàng cồng kềnh, nặng hoặc giá trị thấp như than đá, quặng, nông sản, dầu mỏ, máy móc, thiết bị công nghiệp. Các tuyến đường biển chủ yếu là tuyến giao thông tự nhiên, không đòi hỏi đầu tư lớn cho xây dựng và bảo trì, ngoại trừ hệ thống cảng biển và phương tiện bốc xếp hàng hóa.

Ưu – nhược điểm của vận chuyển đường biển

Dưới đây là một số ưu – nhược điểm của hình thức vận chuyển hàng hóa bằng đường biển!

Ưu điểm

• Chi phí thấp: Vận chuyển đường biển có chi phí rẻ hơn đáng kể so với các phương thức khác như đường hàng không hoặc đường bộ, đặc biệt khi vận chuyển khối lượng lớn hoặc hàng hóa cồng kềnh. Điều này giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí vận chuyển và tối ưu hóa lợi nhuận.
• Khả năng chuyên chở vượt trội: Tàu biển có thể vận chuyển hàng hóa với khối lượng rất lớn, bao gồm cả hàng siêu trường, siêu trọng như thiết bị công nghiệp, nguyên liệu thô, máy móc, dầu mỏ, than đá. Các loại container chuyên dụng cũng giúp đáp ứng đa dạng nhu cầu vận chuyển.
• Phạm vi hoạt động toàn cầu: Hệ thống cảng biển quốc tế liên kết chặt chẽ, tạo nên mạng lưới giao thông toàn cầu, cho phép vận chuyển hàng hóa đến hầu hết các quốc gia và khu vực trên thế giới.
• An toàn và ổn định cao: Công nghệ đóng tàu và quản lý hiện đại giúp giảm thiểu rủi ro, đảm bảo an toàn cho hàng hóa, đặc biệt với hàng hóa nguy hiểm, chất lỏng hoặc hóa chất.
• Bảo vệ môi trường: Vận chuyển đường biển phát thải khí CO2 thấp hơn so với vận chuyển hàng không, góp phần bảo vệ môi trường và được nhiều doanh nghiệp ưu tiên lựa chọn.
• Tận dụng tuyến đường tự nhiên: Đường biển là tuyến giao thông tự nhiên, không cần đầu tư lớn vào xây dựng và bảo trì như đường bộ hay đường sắt, giúp tiết kiệm chi phí xã hội.

Nhược điểm

• Phụ thuộc vào thời tiết: Vận chuyển đường biển chịu ảnh hưởng lớn từ các yếu tố thời tiết như bão, sóng lớn, mưa to, có thể gây chậm trễ lịch trình hoặc làm gián đoạn vận chuyển.
• Tốc độ vận chuyển chậm: Tàu biển di chuyển với tốc độ thấp hơn nhiều so với máy bay hay xe tải, thời gian vận chuyển thường kéo dài từ vài ngày đến vài tuần, thậm chí vài tháng với các tuyến xa.
• Khó bảo quản hàng hóa: Biển luôn dập dềnh sóng, việc bảo quản hàng hóa, đặc biệt là hàng dễ vỡ hoặc tươi sống, gặp nhiều khó khăn nếu không có biện pháp đóng gói và bảo quản phù hợp.
• Không giao hàng tận nơi: Tàu biển chỉ có thể cập cảng, không thể vận chuyển hàng hóa đến tận địa chỉ cuối cùng. Do đó, cần kết hợp thêm các phương thức vận chuyển khác như đường bộ hoặc đường sắt để giao hàng đến nơi nhận.
• Lịch trình ít linh hoạt: Tàu biển thường có lịch trình cố định, khó thay đổi linh hoạt như vận tải đường bộ, không phù hợp khi cần giao hàng gấp hoặc điều chỉnh lịch trình đột xuất.
• Thủ tục phức tạp: Quy trình vận chuyển đường biển đòi hỏi nhiều thủ tục, giấy tờ và tuân thủ các quy định quốc tế, có thể gây khó khăn cho doanh nghiệp mới tiếp cận hình thức này.

Quy trình vận chuyển hàng hóa bằng đường biển

Quy trình vận chuyển hàng hóa bằng đường biển gồm nhiều bước liên kết chặt chẽ, đảm bảo hàng hóa được giao nhận an toàn, đúng tiến độ và tuân thủ đầy đủ quy định pháp lý. Dưới đây là các bước cơ bản:

Bước 1: Đặt chỗ (Booking) và xác nhận lịch tàu

Doanh nghiệp hoặc người gửi hàng liên hệ với hãng tàu hoặc công ty giao nhận để đặt chỗ trên chuyến tàu phù hợp. Việc này bao gồm cung cấp thông tin về cảng đi, cảng đến, loại hàng, số lượng, trọng lượng, loại container và các yêu cầu đặc biệt nếu có. Sau khi nhận được xác nhận booking, người gửi cần kiểm tra kỹ các thông tin để đảm bảo chính xác trước khi tiến hành các bước tiếp theo.

Bước 2: Đóng gói và chuẩn bị hàng hóa

Hàng hóa được đóng gói cẩn thận theo tiêu chuẩn vận chuyển đường biển, đảm bảo an toàn trong suốt quá trình vận chuyển. Đối với hàng nguyên container (FCL), hàng thường được đóng và niêm phong tại kho của người gửi. Đối với hàng lẻ (LCL), hàng sẽ được chuyển ra kho tập kết tại cảng để đóng ghép với các lô hàng khác.

Bước 3: Làm thủ tục hải quan xuất khẩu

Người gửi hoặc Forwarder tiến hành khai báo hải quan, chuẩn bị các chứng từ cần thiết như hóa đơn thương mại, phiếu đóng gói, hợp đồng vận chuyển, giấy chứng nhận xuất xứ (nếu có). Hàng hóa được kiểm tra và thông quan tại cảng xuất trước khi được phép xếp lên tàu.

Bước 4: Xếp hàng lên tàu và phát hành vận đơn (B/L)

Sau khi hoàn tất thủ tục hải quan, hàng hóa được đưa lên tàu. Hãng tàu hoặc Forwarder sẽ phát hành vận đơn đường biển (Bill of Lading – B/L), đây là chứng từ quan trọng xác nhận quyền sở hữu hàng hóa và là cơ sở để nhận hàng tại cảng đến.

Bước 5: Vận chuyển trên biển

Hàng hóa được vận chuyển từ cảng xuất khẩu đến cảng nhập khẩu theo lịch trình của tàu. Trong quá trình này, doanh nghiệp có thể theo dõi lộ trình và tình trạng hàng hóa thông qua hệ thống tracking của hãng tàu.

Bước 6: Làm thủ tục hải quan nhập khẩu tại cảng đến

Khi tàu cập cảng đích, người nhập khẩu hoặc Forwarder tiến hành khai báo hải quan nhập khẩu, nộp các chứng từ liên quan, thanh toán thuế và lệ phí (nếu có) để thông quan hàng hóa. Các thủ tục này cần thực hiện đúng quy định để tránh phát sinh chậm trễ hoặc chi phí không mong muốn.

Bước 7: Nhận hàng và vận chuyển về kho

Sau khi hoàn tất thủ tục thông quan, người nhận hàng xuất trình vận đơn và các giấy tờ cần thiết để nhận hàng tại cảng. Hàng hóa sau đó được vận chuyển về kho hoặc địa điểm cuối cùng theo yêu cầu của khách hàng.

Những mặt hàng nào nên vận chuyển đường biển?

Vận chuyển đường biển là lựa chọn tối ưu cho các loại hàng hóa có khối lượng lớn, kích thước cồng kềnh hoặc không yêu cầu giao hàng nhanh. Dưới đây là những nhóm mặt hàng phổ biến và phù hợp nhất với phương thức này:

• Hàng hóa cồng kềnh, nặng: Máy móc, thiết bị công nghiệp (dây chuyền sản xuất, máy phát điện, cần cẩu, máy ủi); Vật liệu xây dựng (thép, xi măng, bê tông, kính, cấu kiện lớn); Hàng siêu trường, siêu trọng như cánh quạt điện gió, thân tàu, container đặc biệt.
• Nguyên liệu thô, hàng hóa rời: Khoáng sản: than đá, quặng sắt, kim loại quý; Nông sản: lúa mì, ngô, đậu nành, cà phê, cao su; Chất lỏng: dầu thô, khí hóa lỏng, hóa chất lỏng…
• Hàng hóa đóng container: Sản phẩm điện tử, đồ gia dụng, nội thất, quần áo, giày dép, túi xách, phụ kiện thời trang; Hàng tiêu dùng, thực phẩm đóng gói, đồ chơi, kim loại, linh kiện máy móc.
• Hàng hóa đặc biệt: Thực phẩm tươi sống, đông lạnh (hải sản, thịt, rau quả) sử dụng container lạnh chuyên dụng; Dược phẩm, hoa tươi, tác phẩm nghệ thuật, xe cộ, ô tô, xe máy.
• Hàng nguy hiểm: Hóa chất, gas, xăng dầu, các loại vật liệu dễ cháy nổ (vận chuyển theo quy định nghiêm ngặt về an toàn).

Cước phí vận chuyển đường biển

Cước phí vận chuyển đường biển là khoản chi phí mà doanh nghiệp hoặc cá nhân phải trả để thuê dịch vụ vận chuyển hàng hóa bằng tàu biển từ cảng đi đến cảng đến. Đây là yếu tố quan trọng ảnh hưởng trực tiếp đến tổng chi phí logistics và giá thành sản phẩm.

Xem thêm về cước phí vận chuyển bằng đường sắt

Cách tính cước phí vận chuyển đường biển

Cước phí vận chuyển đường biển thường được tính dựa trên hai yếu tố chính: trọng lượng (KGS) và thể tích (CBM) của hàng hóa. Đối với hàng nguyên container (FCL), giá cước sẽ tính theo số lượng container và loại container (20 feet, 40 feet, container lạnh, container chuyên dụng). Đối với hàng lẻ (LCL), hãng tàu sẽ so sánh giữa trọng lượng thực tế và trọng lượng quy đổi từ thể tích, lấy giá trị lớn hơn để tính phí.

• Hàng nguyên container (FCL): Giá cước tổng = Đơn giá cước 1 container × Số lượng container.

Ví dụ: Nếu giá cước 1 container 40 feet là 2.600 USD thì tổng cước cho 2 container là 5.200 USD.

• Hàng lẻ (LCL): Cước phí = Thể tích hàng hóa (CBM) × Đơn giá cước 1 CBM, hoặc Trọng lượng (kg) × Đơn giá cước/1000, tùy theo giá trị nào lớn hơn.

Các yếu tố ảnh hưởng đến giá cước vận chuyển đường biển

• Tuyến đường vận chuyển: Khoảng cách giữa cảng đi và cảng đến, tình trạng giao thông, quy định hải quan của từng quốc gia.
• Loại hàng hóa: Hàng nặng, cồng kềnh, hàng nguy hiểm, hàng yêu cầu nhiệt độ đặc biệt sẽ có mức giá khác nhau.
• Loại container: Container thường, container lạnh, container chuyên dụng… có mức giá riêng biệt.
• Thời điểm vận chuyển: Mùa cao điểm, sự kiện đặc biệt hoặc biến động kinh tế có thể khiến giá cước tăng mạnh.
• Phụ phí: Ngoài phí vận chuyển cơ bản, còn có các phụ phí như phí xếp dỡ tại cảng (THC), phụ phí nhiên liệu (BAF), phụ phí mùa cao điểm (PSS), phụ phí vệ sinh container, phí nâng/hạ container, phí phát hành vận đơn….

Dưới đây là giá cước vận chuyển đường biển mà bạn có thể tham khảo:

• Quốc tế: Giá cước trung bình cho container 40 feet vào đầu năm 2025 là khoảng 2.600 USD/container, đã giảm mạnh so với các năm trước nhưng vẫn cao hơn so với trước đại dịch Covid-19.
• Nội địa Việt Nam: Tùy tuyến, ví dụ tuyến TP. Hồ Chí Minh – Hải Phòng giá khoảng 7.500.000 – 12.000.000 VNĐ/container 20 hoặc 40 feet. Các tuyến khác như Đà Nẵng – TP. Hồ Chí Minh, Hải Phòng – Đà Nẵng cũng dao động từ 4.000.000 đến 9.500.000 VNĐ/container tùy loại và thời điểm.

Lưu ý:

Cước phí vận chuyển đường biển là khoản chi phí linh hoạt, chịu tác động của nhiều yếu tố từ loại hàng, tuyến đường, thời điểm vận chuyển đến các loại phụ phí phát sinh. Doanh nghiệp nên thường xuyên cập nhật bảng giá mới nhất từ các hãng tàu hoặc đơn vị logistics uy tín để chủ động dự toán chi phí và tối ưu hiệu quả vận chuyển.

Vận chuyển đường biển cần những loại chứng từ nào?

Khi vận chuyển hàng hóa bằng đường biển, việc chuẩn bị đầy đủ các loại chứng từ là yêu cầu bắt buộc để đảm bảo quá trình giao nhận, thông quan và vận chuyển diễn ra thuận lợi, đúng quy định. Các chứng từ này được chia thành hai nhóm chính: chứng từ vận tải và chứng từ hải quan.

Chứng từ vận tải

Đây là các giấy tờ liên quan trực tiếp đến quá trình vận chuyển, giao nhận và kiểm soát hàng hóa trên tàu:

• Vận đơn đường biển (Bill of Lading – B/L): Là chứng từ quan trọng nhất, do hãng tàu hoặc đại lý phát hành cho người gửi hàng sau khi hàng đã được xếp lên tàu. Vận đơn đóng vai trò là bằng chứng nhận hàng, hợp đồng vận chuyển và là giấy tờ xác nhận quyền sở hữu hàng hóa. Người nhận chỉ có thể lấy hàng tại cảng đến khi xuất trình vận đơn hợp lệ.
• Bản lược khai hàng hóa (Manifest): Là bản liệt kê chi tiết các loại hàng hóa được xếp lên tàu, do đại lý tại cảng lập. Bản này giúp kiểm soát, đối chiếu hàng hóa khi xếp dỡ và làm căn cứ cho các thủ tục hải quan.
• Biên lai thuyền phó (Mate’s Receipt): Do thuyền phó cấp cho người gửi hàng, xác nhận hàng đã được nhận và xếp lên tàu. Biên lai này thường được sử dụng để đổi lấy vận đơn đường biển chính thức.
• Phiếu kiểm đếm (Tally Sheet): Là chứng từ xác nhận số lượng hàng hóa thực tế được xếp lên tàu, giúp giải quyết các khiếu nại về mất mát hoặc hư hỏng hàng hóa sau này.
• Sơ đồ xếp hàng (Stowage Plan): Là bản vẽ mô tả cách sắp xếp hàng hóa trên tàu, nhằm đảm bảo an toàn và thuận tiện cho việc bốc dỡ ở cảng đến.

Chứng từ của hải quan

Đây là bộ hồ sơ cần thiết để làm thủ tục xuất nhập khẩu, thông quan hàng hóa qua cửa khẩu cảng biển:

• Tờ khai hải quan: Là tài liệu bắt buộc, khai báo chi tiết về loại hàng, số lượng, giá trị và các thông tin liên quan đến lô hàng. Tờ khai này phải được nộp cho cơ quan hải quan trước khi hàng được xuất hoặc nhập khẩu.
• Hóa đơn thương mại (Commercial Invoice): Chứng minh giá trị giao dịch giữa người bán và người mua, là căn cứ xác định trị giá tính thuế và làm thủ tục hải quan.
• Phiếu đóng gói (Packing List): Liệt kê chi tiết từng kiện hàng, số lượng, trọng lượng, kích thước, giúp cơ quan hải quan và các bên liên quan kiểm tra, đối chiếu hàng hóa thực tế.
• Hợp đồng mua bán ngoại thương: Thể hiện thỏa thuận giữa bên mua và bên bán về các điều kiện giao dịch, vận chuyển, thanh toán….
• Giấy chứng nhận xuất xứ (Certificate of Origin – C/O): Xác nhận nguồn gốc xuất xứ của hàng hóa, thường cần thiết để hưởng ưu đãi thuế quan theo các hiệp định thương mại.
• Giấy phép xuất khẩu/nhập khẩu (nếu có): Được yêu cầu đối với các mặt hàng thuộc diện quản lý chuyên ngành hoặc cần kiểm tra đặc biệt.
• Chứng nhận kiểm tra chuyên ngành: Áp dụng cho các mặt hàng phải kiểm tra chất lượng, kiểm dịch, an toàn thực phẩm… trước khi thông quan.

Các quy định khi vận chuyển hàng hóa bằng đường biển

Vận chuyển hàng hóa bằng đường biển phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định pháp luật nhằm đảm bảo an toàn, minh bạch. Cụ thể:

Quy định về hàng hóa

• Hàng hóa được phép vận chuyển: Bao gồm máy móc, thiết bị, nguyên vật liệu, nhiên liệu, hàng tiêu dùng, động sản khác và container do người giao hàng cung cấp.
• Hàng hóa cấm vận chuyển: Không được phép vận chuyển các mặt hàng như hóa chất dễ cháy nổ, vũ khí quân dụng, văn hóa phẩm đồi trụy, chất ma túy, động vật/quý hiếm hoặc các chế phẩm từ động vật quý hiếm.
• Yêu cầu về khai báo: Chủ hàng phải cung cấp thông tin chính xác về loại hàng, số lượng, khối lượng, đặc tính, yêu cầu bảo quản đặc biệt nếu có (hàng dễ vỡ, hàng nguy hiểm…).

Quy định về phương tiện vận tải

• Đăng ký và cấp phép: Tất cả các phương tiện (trừ phương tiện quân đội, công an) phải được kiểm tra kỹ thuật, đăng ký và cấp phép vận chuyển bởi cơ quan Nhà nước có thẩm quyền.
• Điều kiện an toàn: Phương tiện phải đáp ứng yêu cầu về an toàn, vệ sinh, thường xuyên kiểm tra định kỳ theo quy định của Bộ Giao thông vận tải. Nếu không đạt chuẩn, phương tiện sẽ bị tước hoặc rút giấy phép hoạt động cho đến khi đáp ứng đủ điều kiện.
• Sửa chữa, thay đổi: Nếu có nhu cầu sửa chữa, thay đổi tính chất tàu, đơn vị vận tải phải trình báo và được cơ quan chức năng phê duyệt trước khi thực hiện.

Quy định đối với chủ hàng

• Cung cấp thông tin: Chủ hàng cần cung cấp đầy đủ, chính xác thông tin về hàng hóa, người gửi, người nhận (tên, địa chỉ, số điện thoại, email…).
• Chứng từ hợp lệ: Chuẩn bị đầy đủ các loại hóa đơn, chứng từ cần thiết để khai báo hải quan và phục vụ kiểm tra khi cần thiết.
• Tuân thủ hợp đồng: Chủ hàng phải thực hiện đúng các điều khoản trong hợp đồng vận chuyển, phối hợp với đơn vị vận tải để đảm bảo tiến độ và an toàn hàng hóa.

Quy định đối với đơn vị vận tải

• Giấy phép kinh doanh: Đơn vị vận tải phải có đầy đủ giấy phép kinh doanh hợp pháp do cơ quan Nhà nước cấp.
• Nhân sự chuyên môn: Thuyền trưởng, thợ máy, thợ điện phải có bằng cấp chuyên môn phù hợp, được đào tạo và sát hạch theo quy định. Nhân viên vô tuyến điện phải có chứng chỉ do Bộ Thông tin và Truyền thông cấp.
• Bảo đảm an toàn: Đơn vị vận tải chịu trách nhiệm bảo đảm an toàn hàng hóa trong suốt quá trình vận chuyển, sử dụng tàu và thiết bị phù hợp, bảo vệ hàng hóa khỏi hư hỏng, mất mát, trừ trường hợp bất khả kháng được pháp luật quy định.
• Tuân thủ kiểm tra: Phương tiện và nhân sự phải sẵn sàng cho các đợt kiểm tra định kỳ hoặc đột xuất từ cơ quan chức năng. Nếu phát hiện vi phạm, giấy phép có thể bị thu hồi hoặc đình chỉ hoạt động.

Thời gian vận chuyển đường biển bao lâu? Yếu tố nào ảnh hưởng?

Thời gian vận chuyển hàng hóa bằng đường biển phụ thuộc vào nhiều yếu tố như tuyến đường, khoảng cách, loại hàng hóa và điều kiện vận hành. Trong đó, thời gian vận chuyển hàng hóa đường biển trong nước, ví dụ tuyến Bắc – Nam Việt Nam, thường mất khoảng 4 – 7 ngày để hàng cập cảng đích.

Còn thời gian vận chuyển quốc tế thời gian sẽ có sự chênh lệch tùy thuộc từng tuyến. Chẳng hạn, Tuyến Việt Nam – Trung Quốc: 7 – 14 ngày; Tuyến Việt Nam – Hàn Quốc: 10 – 15 ngày; Tuyến Việt Nam – Nhật Bản: 11 – 20 ngày. Tuyến Việt Nam – Mỹ: 25 – 45 ngày, tùy cảng đến như Los Angeles, New York, Houston….

Các yếu tố ảnh hưởng đến thời gian vận chuyển đường biển bao gồm:

• Khoảng cách địa lý: Tuyến đường càng xa, thời gian vận chuyển càng dài. Đó là lý do vận tải nội địa nhanh hơn quốc tế.
• Điều kiện thời tiết: Thời tiết xấu như bão, sương mù, sóng lớn có thể khiến tàu phải neo đậu chờ đợi hoặc thay đổi lộ trình, làm kéo dài thời gian giao hàng.
• Tắc nghẽn cảng: Khi lượng hàng hóa lớn hoặc cảng gặp sự cố, tàu có thể phải chờ lâu mới được xếp dỡ hàng, gây chậm trễ.
• Thủ tục hải quan: Quá trình kiểm tra, thông quan tại cảng đi và đến nếu gặp vấn đề về hồ sơ, kiểm tra chuyên ngành sẽ làm kéo dài thời gian vận chuyển.
• Loại tàu và tuyến vận chuyển: Tàu container thường nhanh hơn tàu hàng rời; tuyến vận chuyển trực tiếp sẽ ngắn hơn tuyến trung chuyển qua nhiều cảng.
• Công nghệ, trang thiết bị: Tàu hiện đại, cảng biển được tự động hóa sẽ giúp quá trình bốc dỡ, vận chuyển nhanh và chính xác hơn.
• Tình hình chính trị, an ninh: Biến động chính trị, đình công, xung đột hoặc các quy định mới về an ninh hàng hải cũng có thể ảnh hưởng đến thời gian vận chuyển.

Vận chuyển đường biển không chỉ giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí mà còn mở rộng cơ hội giao thương quốc tế, nhờ khả năng vận chuyển khối lượng lớn, đa dạng mặt hàng và phạm vi hoạt động toàn cầu. Lựa chọn hình thức này, bạn sẽ tận dụng tối đa lợi thế tự nhiên và góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững.